Herdenkingsspeech 4 mei burgemeester Pieter Heiliegers

Op 4 mei, heeft burgemeester Pieter Heiliegers een toespraak gehouden bij de Dodenherdenking in Uithoorn.

Dames en heren, jongens en meisjes,

Vandaag herdenken we alle Nederlandse slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog of daarna in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. Dat doen we hier in Uithoorn bij de Thamerkerk en voorafgaand bij het Spoorhuis, aan de start van de loop hier naar toe. In onze gemeente wordt niet alleen hier herdacht, ook in het dorp De Kwakel bij een nazaat van de Anne Frank-boom in het Egeltjesbos. En natuurlijk in Amsterdam op de Dam, alsook op vele andere herdenkingsplekken in het land.
Hier zijn we bijeen bij een kunstwerk van Karin Daan. ‘Het stilte monument’; een maanwitte schijf van natuursteen uitlopend in de rivier De Amstel. Geflankeerd door een erewacht.

Vorig jaar waren Jack en Ina Aldewereld uit Brunssum hier om te herdenken. Hun aanwezigheid en het belang van ‘er over spreken’ gaf mij de inspiratie om daar op voort te borduren. 
Ik trof onlangs namelijk een artikel in de Volkskrant. Het ging in dat artikel over haat tegen medeburgers, in het bijzonder over de groei van het antisemitisme.
U weet … het stelselmatig stigmatiseren van mensen in de samenleving om hun etniciteit, geloof, politieke voorkeur of seksuele geaardheid was één van de voedingsbodems voor de fascistische ideologie van het nationaalsocialisme, die in de jaren ’30 in ons buurland Duitsland en ook in andere Europese landen op kon komen en aan de macht kwam. 

Deze herdenking is daarom ook een aansporing om waakzaam te blijven voor hedendaagse vormen van intolerantie, uitsluiting, discriminatie en antisemitisme. 
In het betreffende krantenartikel wordt onder andere Chaja Polak aangehaald. Zij is Nederlands schrijfster en beeldend kunstenaar. Haar Joodse ouders waren actief in het verzet. 
De eerste quote in dat artikel: ‘Ik merk dat ik ervan uitga dat ik word aangekeken op wat Israël nu doet. En dat is onaangenaam, want ik heb de regering van Israël niet gekozen’. 
Verderop in de tekst over antisemitisme: ‘Zelf wordt ze niet nageroepen en niet bedreigd. Maar zegt ze…ik zie er ook niet zo Joods uit. Ik houd mijn hart vast voor anderen bij wie dat wel het geval is. Zij kunnen niet meer veilig door bepaalde wijken lopen’. Ondertussen geven pro-Palestijnse protesten haar een onbehagelijk gevoel. ‘Kijk wat mensen scanderen en hoe ze met Palestijnse vlaggen het buurtje in Amsterdam Buitenveldert binnenrijden. Na de Tweede Wereldoorlog was het niet bon ton om antisemitische uitspraken te doen, maar tegenwoordig mag het blijkbaar weer’ zegt ze. 
En ik vul daar zelf bij aan… ook uitschelden van mensen met bijvoorbeeld een Chinese achtergrond of een Marokkaanse achtergrond, zit in diezelfde lijn. Stereotypen en je vooroordeel klaar hebben, dat is gevaarlijk. Wat voor herkomst iemand ook heeft… we zijn gewoon allemaal mensen van vlees en bloed. In de essentie zijn we allemaal hetzelfde.

Hier herdenken we de slachtoffers van destijds… en als het om die Tweede Wereldoorlog gaat was dat uitsluiten van groepen mensen dus één van die voedingsbodems voor de Nazi-ideologie die in die jaren op ons afkwam en de macht greep. Niet doen dus.
Maar hoe houden we het tegen?

U hoort vaker dan eens ‘de geschiedenis herhaalt zich’. Dat lijkt er op dat we niet leren van het verleden. Ik denk dat we wel leren van het verleden, maar het gaat wel heel moeizaam.
Het belang om ‘er over te spreken’ heb ik vorig jaar onderstreept. Het belang hiervan gaat zeker ook de jongere generaties aan. Dé generatie die de samenleving gaat maken. In een samenleving gaat het niet alleen om gedeelde kennis over het verleden. Zij is ook een product van ervaringen, herinneringen en emoties. Dit draait allemaal om de vraag hoe mensen en juist ook jongeren zichzelf en hun samenleving willen zien en welke lessen ze daaruit voor de toekomst willen trekken. En dit is denk ik ook een heel relevant perspectief bij lokale herdenkingen zoals hier aan de Amstel. Daarom zeg ik, besteed er aandacht aan. Heb het er over met elkaar. Dan kunnen we het ook tegenhouden.

U hoort het aan mijn stem. Die de Tweede Wereldoorlog klinkt breder door, zoals in de manier waarop we naar de wereld kijken. Alleen in een land zonder oorlog, waar mensenrechten worden nageleefd en waar geen onderdrukking is, kan een samenleving goed functioneren. Daarom vieren wij morgen op 5 mei Bevrijdingsdag én dat wij in een democratie leven. 

Tot slot. 
Een land waar iedereen mag meedenken en meebeslissen, vraagt wel om ieders verantwoordelijkheid.
Het denken over de collectieve doorwerking van de oorlog is altijd in beweging. Dat was de afgelopen tachtig jaar zo, en zal in de toekomst ook zo zijn. Dus waar we op zoek gaan naar antwoorden kan de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog ons dus helpen, zeg ik vaker. Opnieuw de boodschap dus. Mijn pleidooi is dan ook om de diversiteit aan oorlogsverhalen te laten klinken. Het er over hebben dus. Elkaar daardoor nog meer leren kennen. Dat is waarom ik u enige uitspraken van Chaja Polak uit de krant voorlas. Waak voor intolerantie, uitsluiting, discriminatie en antisemitisme. Want…
Want besef… die Tweede Wereldoorlog, met al zijn verschrikkingen, staat in zo veel opzichten dicht bij ons, zie de oorlog aan de oostrand van Europa, in het Midden Oosten en op helaas nog veel meer plekken in de wereld.
Daarom is het goed dat we elkaar hier treffen, elk jaar weer. Om er samen stil van te zijn en er daarna samen over te praten. Niet alleen hier, maar ook thuis bij familie en vrienden.
Ik wens u een sterke overdenking…
….en morgen een extra fijn gevoel van vrijheid. Vier het!
Dank u wel.        

Pieter J. Heiliegers, burgemeester Uithoorn, 4 mei 2024